Tgei fetsch en cass da ...?

Il vitg ei menziunaus per l’emprema ga el Testament da Tello (765), sco «Vorce». La baselgia principala era lu denton buc el vitg, mobein a Munt s. Gieri. Dapi 1209 senumna il vitg era “Waltensburg”, cuort suenter sto la caplutta dil vitg (dedicada a s.Desiderius e s.Leodegar) ch’era vegnida baghegiada egl 11avel tschentaner esser daventada la baselgia parochiala. Viers 1350 ei il Meister da Vuorz staus activs leu, pli tard lu aunc auters picturs. Viers 1450/51 ei la baselgia vegnida engrondida e la baselgia da s.Gieri a Munt s.Gieri ei vegnida bandunada.

Vuorz s’auda tier ils vischinadis ch’ein vegni confruntai cull’emprema unda da separaziuns da pleivs suenter la resoluziun dils artechels da Glion da 1524 e 1526. Igl onn 1526 ha la Dertgira d’appellaziun dalla Ligia Grischa separau en tut tschun pleivs, denter quellas era Andiast che s'udeva tochen lu tier la pleiv da Vuorz. Dils documents da separaziun resorta buc che Vuorz eri gia da quei temps sedecidius per la «cardientscha nova». Tenor la tradiziun orala hagi il reformatur Jakob Cunzin getg 1527 suenter in survetsch divin: «Oz messa e mai pli!» Segir ei ch’il vistg era reformaus igl onn 1538, lu ha in um d’Andiast numnadamein pretendiu anavos la donaziun che siu bab veva fatg per la messa tumpriva, perquei ch’ei detti buc pli messa a Vuorz. Vuorz ha dapi lu formau in'enclava amiez vitgs catolics ed ha giu ina posiziun particulara ella regiun. Quei ha engreviau la convivenza denter ils vischinadis dalla vischnaunca giudiciala da Vuorz (Vuorz, Andiast, Pigniu, Rueun, Siat, Schlans).

Il potenzial da cunflict muossa ina confruntaziun digl onn 1682 a moda fetg impressiunonta cu ils d’Andiast e quels da Pigniu ein i en processiun atras il vitg da Vuorz. Ils da Vuorz han reagiu cun pugns e pals: els han rut la crusch da processiun ed han insultau e blessau participonts dil til. Il conflict ei ius aschi lunsch che omisduas varts confessiunalas han ponderau da rudien da tschaffar las armas. L’entira affera ha fiers grondas undas ellas Treis Ligias e sur ses cunfins. Ina dertgira independenta ha la finala condemnau ils da Vuorz ad in castitg solemn.

Era las controversas ensaladas culla claustra da Mustér ch’era dapi 1472 en possess dil signeradi da Munt s. Gieri ha dau tempra alla vischnaunca da Vuorz. Al sulet vischinadi reformau el territori feudal dalla claustra eis ei gartegiau pér igl onn 1734 da secumprar liber diltuttafatg. Dapi lu ha ei dau ina vischnaunca giudicala protestanta a Vuorz ed ina vischnaunca giudiciala a Rueun la quala ei restada vinavon dependenta digl avat da Mustér.